Czy na pewno szczepionki to najlepiej przebadane produkty firm farmaceutycznych?

„Dopóki nie masz grupy kontrolnej, znajdujesz się w krainie oderwanej od rzeczywistości.” – dr Stanley Plotkin, New Scientis, Lyme disease is set to explode and we still don’t have a vaccine, 29 marzec 2017

Chyba każdy z nas słyszał zapewniania o tym jak dobrze i/lub rygorystycznie badane są szczepionki. Ostatnio nawet mieliśmy okazję słuchać lub czytać słowa ekspertów  o tym jak bezpieczne są szczepionki nawet gdy są przeznaczone do utylizacji. Pojawiła się również wypowiedź, że są bezpieczne  gdy są przechowywane na upale przez wiele tygodni, czyli wbrew wytycznym producenta.

Wytyczne Dotyczące Przedklinicznych Badań Farmakologicznych i Toksykologicznych Szczepionek – EMA
Skorygowana ocena związku przyczynowo-skutkowego między szczepieniami a zdarzeniami niepożądanymi dokonana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) – analiza krytyczna

W poniższym artykule przyjrzymy się temu, co jest określane mianem „Złotego standardu” w koncepcji Medycyny Opartej na Dowodach, oraz jak  ma się to do badań bezpieczeństwa szczepionek.

Wpisałem w wyszukiwarce google takie frazy jak „szczepionka to lek” i „jak badane są szczepionki”. Wyskoczyło wiele wyników w których konkretów, jeśli chodzi o szczegóły badań to raczej było mało, za to padają ciekawe twierdzenia.

Na stronie Ministerstwa Zdrowia w widnieje oświadczenie w którym pisze:

Ponadto szczepionki są najlepiej sprawdzanymi preparatami farmaceutycznymi. Badania laboratoryjne nad ich bezpieczeństwem prowadzi się na każdym etapie produkcji. Następnie wykonuje się testy na zwierzętach, a po uzyskaniu pozytywnych wyników – badania kliniczne z udziałem ludzi… W rezultacie wysokich wymagań jakie stawiane są preparatom szczepionkowym, szczepionki stosowane u nas w kraju są bezpieczne. http://www2.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/oswiadczenie_szczep_25112009.pdf

Na stronie internetowej Badania Kliniczne w Polsce, projekcie realizowanym przez INFARMĘ piszą, że:

Celem badań klinicznych nowej szczepionki jest określenie, czy jest bezpieczna i skuteczna przy stosowaniu u ludzi… Szczepionki zwykle są przeznaczone dla całych wybranych grup wiekowych zdrowej populacji, najczęściej niemowląt i małych dzieci. Z tego powodu wymagania co do ich bezpieczeństwa stosowania są zaostrzone…

Szczepionki są szczególnymi produktami leczniczymi ze względu na znacznie szersze wskazania do stosowania niż typowe leki, co zwiększa wymagania dotyczące ich bezpieczeństwa oraz ze względu na unikalny, immunologiczny mechanizm działania. … Przed dopuszczeniem dostosowania szczepionki są oceniane w wieloetapowych badaniach klinicznych, które podlegają międzynarodowym zasadom etycznym „dobrej praktyki klinicznej” i miejscowym regulacjom prawnym…. Wszystkie fazy przeprowadza się w postaci badań z randomizacja i grupą kontrolną, prowadzonych metodą podwójnie ślepej próby….” – Podstawy badań klinicznych szczepionek http://www.badaniaklinicznewpolsce.pl/o-badaniach-klinicznych/nowe-horyzonty-farmakoterapii/podstawy-badan-klinicznych-szczepionek/

Były minister zdrowia Konstanty Radziwiłł podczas konferencji “Szczepienia – między nauką a ideologią”, która odbyła się  25.11.2017 powiedział, że szczepionki “przebadane są lepiej, niż cokolwiek innego.” http://www.pap.pl/aktualnosci/news,1183329,radziwill-szczepienia-sa-dobre-skuteczne-i-bezpieczne.html

W jednym z wywiadów opublikowanych na portalu Medycyna Praktyczna, pracownik jednej z międzynarodowych organizacji przestępczych zajmujących się handlem szczepionkami, mówi, że:

„Jak już wcześniej wspomniałem, szczepionki to leki biologiczne. Ich produkcja jest zdecydowanie bardziej skomplikowana od produkcji leków chemicznych, w związku z czym potencjalnie jest narażona na wystąpienie takich problemów. Co jednak ważne, produkcja takich biofarmaceutyków jest bardzo dobrze uregulowana i kontrolowana na każdym etapie….

Każda szczepionka jest poddawana kompleksowym badaniom klinicznym pod względem jakości, skuteczności i bezpieczeństwa. Wszystkie badania są prowadzone zgodne z zasadami dobrej praktyki klinicznej (GCP). Dopiero po potwierdzeniu bezpieczeństwa i skuteczności przygotowywana jest dokumentacja, która wspiera rejestrację, i to ją składa się do urzędów rejestracyjnych…

Kwestia bezpieczeństwa to priorytet w naszej firmie…

„GSK jest firmą, która ma korzenie naukowe. Naszym celem jest udostępnianie pacjentom innowacyjnych leków oraz szczepionek, które spełniają kryteria skuteczności i bezpieczeństwa.” – Szczepionki to „leki” pod szczególnym nadzorem https://www.mp.pl/szczepienia/wywiady/126008,szczepionki-to-leki-pod-szczegolnym-nadzorem

Jeden z tych korzeni naukowych został opisany kilka lat temu w angielskim Daily Mail i dotyczył eksperymentów na dzieciach w latach 30 XX wieku w irlandzkich domach opieki.

Inny bardziej współczesny przykład kontynuowania tradycji pielęgnowanej od dekad pochodzi z Argentyny i dotyczy badań klinicznych prowadzonych pomiędzy 2007 a 2008 roku. Mało kto wie, że w tym czasie identyczne badania przeprowadzano na polskich niemowlętach. W Argentynie zmarło 14 dzieci. Ile zmarło w Polsce? Nie dowiemy się. Albo dowiemy się, że nastąpiła koincydencja.

Podsumować to można tak, że na podstawie opisów, szczepionki są lepiej badane niż inne farmaceutyki, szczepionki niosą ze sobą większe zagrożenie niż leki chemiczne lub inne medykamenty, szczepionki są badane dokładniej niż inne produkty farmaceutyczne.

Jakie wymagania i standardy są stawiane przeciętnym produktom farmaceutycznym?

Diagram poniżej przedstawia jedną z wersji hierarchii ważności dowodów naukowych w koncepcie medycyny opartej na dowodach.

Źródło: https://www.researchgate.net/figure/Hierarchy-of-evidence-in-evidence-based-medicine-C-Prof-Dr-John-Sievenpiper-with_fig1_304187038

Na samym szczycie piramidy są badania randomizowane z grupą kontrolną oraz przeglądy systematyczne i metaanalizy.  Złotym standardem nazywane są  badanie randomizowane, podwójnie zaślepione z grupą kontrolną placebo, gdzie placebo to substancja obojętna dla organizmu. Przeglądy systematyczne i metaanalizy są przez niektórych uważane za platynowy standard. Przegląd systematyczny to w zasadzie próba odpowiedzi na konkretne pytanie na podstawie opublikowanych i nie opublikowanych opracowań, zgodnie z wcześniej przygotowanym protokołem. Metaanaliza to w zasadzie uogólnianie już dostępnych wyników. Zarówno metaanaliza jak i przegląd systematyczny są tak rzetelne, jak rzetelne są publikację. Temat jest interesujący zwłaszcza w kontekście zjawiska zarządzania widmami [ghost management].

Poniżej podaje kilka opisów złotego standardu.

Co to są badanie randomizowane, podwójnie zaślepione z grupą kontrolną placebo?

“Randomizowane badanie z grupą kontrolną: (RCT) Badanie, w którym ludzie są przydzielani losowo (tylko przez przypadek), aby otrzymać jedną z kilku interwencji klinicznych. Jedną z tych interwencji jest to, co będzie przedmiotem badania, lub coś co posłuży dla grupy kontrolnej. W grupie kontrolnej może zostać użyta standardowa praktyka, placebo (“pigułka z cukru/ zastrzyk soli fizjologicznej”) lub w ogóle nie będzie interwencji.” – Medical Definition of Randomized controlled trial https://www.medicinenet.com/script/main/art.asp?articlekey=39532

„Doświadczenia z ostatnich czterdziestu lat pokazały, że w przypadku większości typów terapii tylko randomizowane badanie z podwójnie ślepą próbą i grupą kontrolną placebo, może właściwie odpowiedzieć na pytanie: “Czy kuracja ‘A’ jest skuteczna na dolegliwość ‘B’?”

Nie ma znaczenia, czy kuracja ma długą historię tradycyjnego stosowania – w medycynie tradycja często nie jest najlepsza, a nawet całkowicie błędna. Nie ma znaczenia, czy lekarze lub pacjenci sądzą, że coś działa – lekarze i pacjenci są prawie pewni, że obserwują korzyści, nawet jeśli zastosowana kuracja jest fałszywa.” – dr Steven Bratman, Double-Blind Studies. A Major Scientific Advance of the 20th Century http://www.mendosa.com/bratman.htm

W publikacji pod tytułem „Randomized double blind placebo control studies, the “Gold Standard” in intervention based studies” z 2012 roku autor omawia na czym polegają takie badania:

„Badanie randomizowane, podwójnie zaślepione z grupą kontrolną placebo pozostaje najbardziej przekonującym projektem badawczym, w którym losowe przydzielanie interwencji może wyeliminować wpływ nieznanych lub niemierzalnych zmiennych zakłócających, które w przeciwnym razie mogłyby prowadzić do tendencyjnego i nieprawidłowego oszacowania efektu leczenia. Ponadto, randomizacja eliminuje zakłócenia przez zmienne wejściowe, a zaślepienie eliminuje zakłócenia przez współinterwencje, eliminując w ten sposób możliwość, że obserwowane efekty interwencji są spowodowane zróżnicowanym stosowaniem innych terapii. Najlepszym porównaniem jest kontrolowanie za pomocą placebo, które pozwala na oślepienie uczestników, badaczy i pracowników naukowych. Zaletą takiego badania nad badaniem obserwacyjnym jest zdolność do wykazania związku przyczynowego. Mam nadzieję, że ta praca przyda się badaczom w zrozumieniu hierarchii badań podczas krytycznej oceny literatury epidemiologicznej…

Jednym z ważniejszych słów kluczowych do zrozumienia, jest kontrolowanie za pomocą placebo. Placebo jest “obojętnym” zamiennikiem leczenia lub interwencji. “Obojętne” oznacza, że ​​związek/substancja nie ma znanej aktywności, która mogłaby wpłynąć na wynik.” – Indian J Sex Transm Dis. 2012 Jul-Dec; 33(2): 131–134.; Randomized double blind placebo control (RDBPC) studies are considered the “gold standard” of epidemiologic studies.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3505292/

W poniższej publikacji badacze przejrzeli 167 raportów z badań z grupą kontrolną placebo, opublikowanych w recenzowanych czasopismach medycznych w 2008 i 2009 roku. Odkryli, że 91,8% z tych badań klinicznych pigułek i 73,3% zastrzyków [szczepionek] autorzy tych publikacji nigdy nie opisali czego użyli jako placebo.

“TŁO: Żadne przepisy nie regulują składu placebo. Skład placebo może wpływać na wyniki badań i meritum raportowania.
EKSTRAKCJA DANYCH: Recenzenci niezależnie wyodrębnili dane ze wstępu i sekcji metodologicznej zidentyfikowanych artykułów, odnotowali rodzaj leczenia (pigułka, zastrzyk lub inne) oraz to czy poinformowano czym było placebo. Rozbieżności zostały rozwiązane w drodze konsensusu.
SYNTEZA DANYCH: Większość publikacji nie ujawniała składu substancji placebo zastosowanego w badaniu. Ujawnienie rzadziej dotyczyło tabletek niż wstrzyknięć i innych terapii (8,2% w porównaniu z 26,7%, P = 0,002).
OGRANICZENIE: Czasopisma o wysokim współczynniku wpływu mogą nie być reprezentatywne.
WNIOSEK: Placebo były rzadko opisywane w badaniach randomizowanych z grupą kontrolną tabletek lub kapsułek. Ponieważ charakter placebo może wpływać na wyniki badań, preparat placebo powinien być ujawniany w raportach z badań z grupą kontrolną placebo.” – Ann Intern Med. 2010 Oct 19;153(8):532-5; What’s in placebos: who knows? Analysis of randomized, controlled trials. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20956710

Na stronie Cornell University umieszczono artykuł “Badania randomizowane z grupą kontrolną [RCT]: “Złoty standard”, aby wiedzieć, że coś działa” a w nim autor piszę tak:

Studium przypadku [Case study] i świadectwa nie są warte wiele, ponieważ nie dostarczają nam porównywalnych informacji potrzebnych do wykluczenia alternatywnych wyjaśnień.

Na ratunek przychodzą randomizowane badanie kontrolowane (RCT). Takie eksperymenty słusznie nazywa się “złotym standardem”, ponieważ dzięki nim wiemy, że kuracja zadziała.

Główną bronią w poszukiwaniu prawdy są badania z grupą kontrolną. Korzystając z grup kontrolnych, testujemy produkt lub program (zwany “kuracją/leczeniem”) w porównaniu do grupy, która nie otrzymuje żadnej kuracji.

Studia przypadków po prostu nie dostarczają informacji porównawczych potrzebnych do udowodnienia, że ​​określone leczenie jest lepsze niż inne, lub lepsze niż samo nie robienie niczego. I to jest ważne z powodu “efektu placebo”. Okazuje się, że ludzie mogą zgłaszać iż kuracja im pomogła, niezależnie od tego, czy rzeczywiście poddano ich kuracji. W medycynie efekty placebo są bardzo silne, a w niektórych przypadkach (jak medykamenty na depresję) okazuje się, że substancje stosowane jako placebo działają skuteczniej niż badany medykament.

Czym więc jest randomizowane badanie kontrolowane? Istnieją cztery elementy takiego badania:
1.Istnieje kuracja, którą należy poddać badaniu, taka jak program, lek lub procedura medyczna.
2.Istnieje grupa kontrolna. Czasami jest to grupa, która nie otrzymuje żadnej kuracji/leczenia. Często jest to grupa, która otrzymuje inny rodzaj kuracji/leczenia, ale innego rodzaju lub podawana jest mniejsza dawka.
3.Oto kluczowa kwestia: Uczestnicy muszą być losowo przydzielani do grup leczonych lub kontrolnych. Ważne jest, aby nikt – ani badacze, ani ludzie biorący dział w eksperymencie – nie mógł uczestniczyć w podejmowaniu decyzji o tym, do której grupy przydzielić uczestników. Stosowane są procedury randomizacji służące umieszczaniu ludzi w grupach – rzut monetą, zastosowanie programu komputerowego lub innej metody. Tylko w ten sposób możemy upewnić się, że osoby, które zostaną poddane interwencji, będą podobne do tych, którzy nie są jej poddane.
4.Należy dokładnie określić wyniki pomiarów i należy je zmierzyć przed i po zakończeniu leczenia.

(…)

Catherine Greeno, w świetnym artykule na ten temat, podsumowuje, dlaczego potrzebujemy badań RCD, jeśli chcemy zrozumieć, czy coś naprawdę działa lub nie działa. Mówi tak:
– Badamy kurację w porównaniu z grupą kontrolną, ponieważ ludzie mogą wyzdrowieć sami na własną rękę.
– Dzielimy badanych losowo, aby uniknąć problemu zapewnienia osobom w gorszej kondycji nowej kuracji, ponieważ uważamy, że potrzebują jej bardziej.
– Mierzymy parametry przed i po kuracji, aby zmierzyć pewne zmiany, zamiast polegać na wrażeniach lub wspomnieniach.” – Randomized, controlled designs: The “gold standard” for knowing what works  http://evidencebasedliving.human.cornell.edu/2011/04/23/randomized-controlled-designs-the-gold-standard-for-knowing-what-works-2/

Na stronie biblioteki bio-medycznej University of Minnesota w jednym z artykułów Katherine Chew opisuje:

“Randomizowane badania kontrolowane:

Jest to badanie, w którym

1) Istnieją dwie grupy, z których jedna jest poddawana kuracji, a druga służy jako grupa kontrolna. Grupa poddawana kuracji otrzymuje leczenie objęte badaniem, a grupa kontrolna albo nie przyjmuje leczenia (placebo) albo jest poddawana leczeniu standardowemu.
2) Pacjenci są losowo przydzielani do wszystkich grup.

Metoda podwójnie ślepej próby:

Jest to badanie typu randomizowanego badania klinicznego z grupą kontrolną, w którym ani personel medyczny/lekarz, ani pacjent nie wiedzą, które z kilku możliwych kuracji/terapii przyjmuje pacjent.

Przykład: Badanie nad leczeniem polegającym na przyjmowaniu tabletek są bardzo łatwe do przeprowadzenia jako podwójnie ślepe – pacjent przyjmuje jedną z dwóch tabletek o tym samym rozmiarze, kształcie i kolorze. Ani pacjent ani lekarz nie muszą wiedzieć, która jest która.

Badania z podwójnie ślepą próbą jest najbardziej rygorystycznym projektem badań klinicznych, ponieważ oprócz randomizacji badanych – co zmniejsza ryzyko błędu – może wyeliminować lub zminimalizować efekt placebo, co jest kolejnym wyzwaniem dla ważności badania.” – Understanding Research Study Designs https://hsl.lib.umn.edu/biomed/help/understanding-research-study-designs

Przykłady czasu trwania badań bezpieczeństwa jakim poddawane są przeciętne leki

Lipitor (Sortis) – na obniżenie poziomu cholesterolu oraz trójglicerydów we krwi.

„W bazie danych badań klinicznych produktu LIPITOR z grupą kontrolną placebo znajduje się 16.066 pacjentów (8755 przyjmowało LIPITOR vs. 7311 przyjmowało placebo]… średni okres kuracji trwał 53 tygodnie…

…nie było różnicy w ogólnej częstości występowania działań niepożądanych lub poważnych efektów ubocznych pomiędzy grupami leczonymi podczas mediany obserwacji trwającej 3,9 roku. Nie odnotowano przypadków rabdomiolizy. – CARDS

…nie było różnicy w ogólnej częstości występowania działań niepożądanych lub poważnych efektów ubocznych pomiędzy grupami leczonymi podczas mediany obserwacji trwającej 4,8 roku. – IDEAL” – Clinical Trial Adverse Experiences https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2009/020702s056lbl.pdf

Enbrel – preparat  o działaniu przeciwzapalnym do wstrzykiwań

„Dane przedstawione poniżej odzwierciedlają ekspozycję na preparat Enbrel u 2219 dorosłych pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów obserwowanych przez okres do 80 miesięcy, u 182 pacjentów z łuszczycowym zapaleniem stawów przez okres do 24 miesięcy, u 138 pacjentów ze zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa przez okres do 6 miesięcy oraz u 1204 dorosłych pacjentów z łuszczycą zwykłą [plackowatą] przez okres do 18 miesięcy.” – Clinical Studies Experience https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2012/103795s5503lbl.pdf

Botoks – toksyna botulinowa stosowana w celu wygładzania zmarszczek

„W Tabeli 11 przedstawiono najczęściej zgłaszane działania niepożądane w badaniach klinicznych z podwójnie ślepą próbą i grupą kontrolną otrzymującą placebo z powodu nadczynności pęcherza występującej w ciągu 12 tygodni od pierwszej kuracji BOTOXem.

W Tabeli 13 przedstawiono najczęściej zgłaszane działania niepożądane w dwóch badaniach 3 fazy, przeprowadzonych z podwójnie ślepą próbą i grupą kontrolną placebo (NDO-1 i NDO-2), w ciągu 12 tygodni od wstrzyknięcia 200 jednostek BOTOXu u pacjentów z nadreaktywnością mięśnia wypieracza moczu związaną ze stanem neurologicznym…

W tabeli 14 przedstawiono najczęściej zgłaszane działania niepożądane w 52-tygodniowym badaniu z podwójnie ślepą próba i grupą kontrolną placebo (badanie NDO-3). Badano 100 jednostek BOTOXu…” – Clinical Trials Experience https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2017/103000s5302lbl.pdf

Vioxx – preparat do objawowego kurowania stanu zapalnego i bólu w chorobie zwyrodnieniowej stawów

Jest to specyfik który zabił kilkadziesiąt tysięcy ludzi na świecie, a gdy iluzja bezpieczeństwa zaczynała się rozpadać to kierownictwo przeciw tym którzy śmieli go kwestionować, użyło takich metod „naukowych” do obrony dobrego imienia tego preparatu – zneutralizowanie, dyskredytowanie, a nawet odszukanie delikwenta i zniszczenie go tam, gdzie żyje.

„Około 3600 pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów kurowanych VIOXXem; około 1400 pacjentów otrzymywało VIOXX przez 6 miesięcy lub dłużej i około 800 pacjentów przez rok lub dłużej. Poniższa tabela z efektami ubocznymi wymienia wszystkie zdarzenia niepożądane, niezależnie od związku przyczynowego, które wystąpiły u co najmniej 2% pacjentów otrzymujących VIOXX w dziewięciu badaniach z grupą kontrolną. Badania trwały od 6 tygodni do 6 miesięcy u pacjentów z zapaleniem kostno-stawowym…” – Adverse Reactions; Osteoarthritis https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2004/21647_vioxx_lbl.pdf

Farmakokinetyka i szczepienia

1. BADAŃ FARMAKOKINETYCZNYCH
2. BADAŃ WPŁYWU NA PŁODNOŚĆ
3. BADAŃ ZAGROŻENIE DLA PŁODU
4. BADAŃ NAD ICH MUTAGENNOŚCIĄ
5. BADAŃ NAD ICH KANCEROGENNOŚCIĄ
6. BADAŃ TOKSYCZNOŚCI

• zgodność składu z etykietą dla wybranych substancji np: dla lipopolisacharydów, endotoksyn powodujących gorączkę. Tu bada się czy producent nie przekroczył normy, czy dana partia produktów nie zawiera tych związków za dużo.
• Badania bezpieczeństwa konserwantów, adjuwantów i innych substancji pomocniczych dotyczą tych wprowadzanych jako nowych. Dodatki stare są badane tylko w kontekście czy ten zestaw składników nie powoduje więcej szkód co stary zestaw składników (patrz baza badań Clinical Trials gov)

Szczepionki to najlepiej przebadane produkty

Poniżej podaje przykłady czasu trwania badań bezpieczeństwa jakim poddawane szczepionki, aby wejść na rynek. Dla przypomnienia są to produkty, które mają „znacznie szersze wskazania do stosowania niż typowe leki, co zwiększa wymagania dotyczące ich bezpieczeństwa” oraz „ich produkcja jest zdecydowanie bardziej skomplikowana od produkcji leków chemicznych.

Szczepionka IPOL firmy Sanofi Pasteur przeciw polio:

„We wcześniejszych badaniach ze szczepionką hodowaną pierwotnie na komórkach nerek małp, obserwowano przemijające reakcje miejscowe w miejscu wstrzyknięcia. Po podaniu szczepionek, pacjentów obserwowano przez 48 godzin… Ponieważ szczepionkę IPV podawano w innym miejscu, ale jednocześnie ze szczepionką przeciw krztuścowi, tężcowi i błonicy (DTP), niepożądane układowe [ogólne] efekty uboczne nie mogły być przypisane do konkretnej szczepionki.” – str. 14,15 https://www.fda.gov/downloads/BiologicsBloodVaccines/Vaccines/ApprovedProducts/UCM133479.pdf

Szczepionka Liquid PedvaxHIB firmy Merck przeciw HiB:

„Szczepionka DTP i OPV były podawane jednocześnie u większości pacjentów ze szczepionką PedvaxHIB… Podczas trzydniowego okresu po pierwszym szczepieniu płynnym PedvaxHIB u tych niemowląt, najczęściej zgłaszanymi (> 1%) działaniami niepożądanymi…” – str. 6,7 https://www.fda.gov/downloads/BiologicsBloodVaccines/Vaccines/ApprovedProducts/UCM253652.pdf

Szczepionka Engerix B przeciw wzw B firmy GSK – podawana noworodkom w pierwszej dobie życia:

“Dziesięć podwójnie ślepych prób na 2252 badanych nie wykazały znaczących różnic między częstotliwością ani intensywnością skutków ubocznych pomiędzy szczepionką ENGERIX-B a pochodnymi osocza… Wszyscy badani byli obserwowani przez 4 dni po zaszczepieniu.” – Adverse reaction          https://dailymed.nlm.nih.gov/dailymed/archives/fdaDrugInfo.cfm?archiveid=17369

Szczepionka Recombivax HB przeciw wzw B firmy Merck:

“W trzech badaniach klinicznych 434 dawki RECOMBIVAXu HB, 5 mcg, zostały podane 147 zdrowym noworodkom i dzieciom (do 10 roku życia), które były obserwowane przez 5 dni po każdej dawce. W badaniu, które porównało podanie trzech dawek (5 mcg) z dwoma dawkami (10 mcg) RECOMBIVAXu HB u nastolatków, częstotliwość skutków ubocznych była z grubsza podobna. W kilku badaniach, 3258 dawek RECOMBIVAXu HB, 10 mcg, zostało podanych 1252 zdrowym dorosłym, którzy byli obserwowani przez 5 dni po każdej dawce.” – str.4 https://www.merck.com/product/usa/pi_circulars/r/recombivax_hb/recombivax_pi.pdf

TWINRIX przeciw wzw A i B firmy GSK:

“W badaniu przeprowadzonym w Stanach Zjednoczonych, 773 pacjentów (w wieku od 18 do 70 lat) zostało losowo podzielonych 1:1, aby otrzymać TWINRIX lub jednocześnie szczepionkę ENGERIX-B i HAVRIX (0, 1 i 6-miesięcy). Spodziewane miejscowe i ogólnoustrojowe działania niepożądane były rejestrowane przez rodziców/opiekunów w dzienniku przez 4 dni (dni 0 do 3) po szczepieniu. Niepożądane odczyny poszczepienne rejestrowano przez 31 dni po szczepieniu.” – str. 4 Adverse Reactions; Clinical Trials Experience https://www.fda.gov/downloads/biologicsbloodvaccines/vaccines/approvedproducts/ucm110079.pdf

Szczepionka Act-HIB firmy Sanofi Pasteur przeciw Hib:

“W randomizowanym badaniu klinicznym z podwójnie ślepą próbą przeprowadzonym w Stanach Zjednoczonych, szczepionka ActHIB® została podana równocześnie wraz ze szczepionką DTP ponad 5.000 noworodkom, a grupie kontrolnej podano szczepionkę przeciw WZW typu B wraz z DTP. W tym dużym badaniu zaobserwowano zgony z powodu nagłej śmierci niemowląt [SIDS] i innych przyczyn, ale nie różniły się w obu grupach. W przeciągu pierwszych 48 godzin po zaszczepieniu, wystąpiły dwa pewne i trzy prawdopodobne napady drgawkowe po ActHIB® i DTP i zero po szczepionce przeciw WZW typu B z DTP.” – str. 7
http://web.archive.org/web/20120513154937/https://www.vaccineshoppe.com/image.cfm?doc_id=11167&image_type=product_pdf

Szczepionka Tetraxim (DTaP-IPV) firmy Sanofi Pasteur przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis:

“W trzech badaniach klinicznych ponad 2800 niemowląt otrzymało szczepionkę TETRAXIM jednocześnie ze szczepionką Act-HIB podane w to samo lub w dwa miejsca ciała. Podano ponad 8400 dawek w ramach szczepienia pierwotnego i najczęściej zgłaszane działania niepożądane obejmowały: drażliwość (20,2%), reakcje miejscowe w miejscu wstrzyknięcia takie jak zaczerwienienie >2 cm (9%) i stwardnienie >2 cm (12%).Objawy te zazwyczaj pojawiają się w ciągu 48 godzin po szczepieniu i mogą utrzymywać się przez 48 do 72 godzin. Ustępują one samoistnie, bez konieczności specjalistycznego leczenia.” – Działania niepożądane, str. 5
https://www.leki-informacje.pl/sites/default/files/Charakterystyka-Tetraxim.pdf

Infanrix (DTaP) firmy GSK – błonica, tężec, krztusiec – grupie kontrolnej podano DTP lub nie było wcale grupy kontrolnej.

“Około 92 000 dawek INFANRIXu zostało podane w badaniach klinicznych. W tych  badaniach 28 749 noworodków otrzymało INFANRIX w pierwszej fazie badań, 5830 dzieci otrzymało INFANRIX jako czwartą dawkę po 3 dawkach INFANRIXu, a 511 dzieci otrzymało INFANRIX jako 5 dawkę po 4 dawkach INFANRIXu. Dodatkowo, 439 i 169 dzieci otrzymało INFANRIX jako odpowiednio czwartą lub piątą dawkę po 3 lub 4 dawkach pełnokomórkowej szczepionki DTP. W badaniach porównawczych, 4 pierwsze dawki INFANRIXu wykazały mniejszą liczbę skutków ubocznych powszechnie kojarzonych z pełnokomórkową szczepionką DTP. Jednak badania wykazały, że występowanie rumienia, obrzęku i gorączki zwiększa się wraz z kolejnymi dawkami szczepionki Infanrix.

W randomizowanym badaniu z podwójnie ślepą próbą, przeprowadzonym we Włoszech, dane na temat bezpieczeństwa, pierwotnie trójdawkowej serii, dostępne są dla 4696 niemowląt, które przyjęły przynajmniej jedną dawkę INFANRIXu oraz dla 4678 niemowląt, które przyjęły przynajmniej jedną dawkę licencjonowanej w USA pełnokomórkowej szczepionki DTP firmy Connaught Laboratories, Inc. Wszystkie skutki uboczne były rzadsze przy INFANRIXie niż przy DTP po każdej z 3 dawek…

Podobną redukcję niepożądanych odczynów poszczepiennych zaobserwowano w randomizowanym, podwójnie ślepym, badaniu porównawczym przeprowadzonym w Stanach Zjednoczonych, gdy porównywano szczepionkę Infanrix z dwiema zarejestrowanymi w USA pełno komórkowymi szczepionkami DTP. Zdarzenia niepożądane [NOPy] były aktywnie zbierane telefonicznie przy użyciu standaryzowanych dzienników. Zaślepiony personel badawczy dzwonił do klientów w 1, 4 i 8 dniu od zaszczepienia…

Częstość występowania działań niepożądanych po podaniu każdej dawki szczepionki u dzieci, które otrzymały Infanrix w wieku 2,4 i 6 miesięcy w badaniu sponsorowanym przez amerykański Krajowy Instytut Zdrowia [NIH], przedstawiono w tabeli 3… Zdarzenia niepożądane [NOPy] były aktywnie zbierane telefonicznie przy użyciu standaryzowanych dzienników. Zaślepiony personel badawczy dzwonił do klientów w 3 dniu od zaszczepienia…” – str. 5,6 http://web.archive.org/web/20111019023936/http://www.fda.gov/downloads/BiologicsBloodVaccines/Vaccines/ApprovedProducts/UCM244609.pdf

Szczepionka Boostrix (Tdap) firmy GSK – błonica, tężec, krztusiec

“W badaniach klinicznych, 4949 nastolatków (w wieku od 10 do 18 lat) oraz 4076 dorosłych (w wieku 19 lat i starszych) zaszczepiono pojedynczą dawką preparatu BOOSTRIX. Spośród tych nastolatków, 1341 zostało zaszczepionych BOOSTRIXem wraz z jednoczesnym podaniem skoniugowanej szczepionki przeciw meningokokom…  Łącznie 860 dorosłych w wieku 19 lat i starszych otrzymało jednoczesne szczepionkę BOOSTRIX wraz ze szczepionką przeciw grypie w ramach badania skojarzonego… Dodatkowo 1092 nastolatków w wieku od 10 do 18 lat otrzymało eksportową formułę BOOSTRIXa (sporządzoną w taki sposób, aby zawierała 0,5 mg [500mcg] aluminium na dawkę) w badaniach klinicznych poza Stanami Zjednoczonymi…

W randomizowanym, zaślepionym dla obserwatora kontrolowanym badaniu w USA, 3080 nastolatków w wieku od 10 do 18 lat otrzymało pojedynczą dawkę BOOSTRIX, a 1034 otrzymało szczepionkę porównawczą Td, wyprodukowaną przez MassBioLogics. Pacjenci byli monitorowani pod kątem spodziewanych nieoporządzanych odczynów poszczepiennych za pomocą standardowych formularzy (dzień 0-14). Niepożądane odczyny poszczepienne monitorowano przez 31 dni po szczepieniu (dzień 0-30). Badani byli również monitorowani przez 6 miesięcy po szczepieniu podczas nie rutynowych wizyt lekarskich i na pogotowiu odnośnie wystąpienia nowych chorób przewlekłych i poważnych odczynów niepożądanych…

W badaniu przeprowadzonym w Niemczech szczepionkę BOOSTRIX podano 319 dzieciom w wieku od 10 do 12 lat, które wcześniej zaszczepiono 5 dawkami szczepionką zawierającą bezkomórkowy antygen krztuśca. Zdarzenia niepożądane rejestrowano w formularzach w ciągu 15 dni po szczepieniu. Niepożądane odczyny poszczepienne, które wystąpiły w ciągu 31 dni po szczepieniu (dzień 0-30), zostały zapisane w formularzu lub przekazane ustnie badaczowi. Badani byli również monitorowani przez 6 miesięcy po szczepieniu podczas nie rutynowych wizyt lekarskich i na pogotowiu odnośnie wystąpienia nowych chorób przewlekłych i poważnych odczynów niepożądanych…

Badanie przeprowadzone w USA na dorosłych (od 19 do 64 lat), randomizowane z zaślepionym obserwatorem oceniało bezpieczeństwo szczepionki BOOSTRIX (N = 1,522) w porównaniu ze szczepionką ADACEL (Tdap – błonica, tężec i krztusiec) (N = 762), produkowaną przez Sanofi Pasteur… Badani byli monitorowani pod kątem oczekiwanych zdarzeń niepożądanych za pomocą standardowych formularzy (dzień 0-14). Niepożądane odczyny poszczepienne, które wystąpiły w ciągu 31 dni po szczepieniu (dzień 0-30) były monitorowane w tym czasie. Badani byli również monitorowani przez 6 miesięcy po szczepieniu podczas wizyt na pogotowiu lub hospitalizacji odnośnie wystąpienia nowych chorób przewlekłych…

Badanie przeprowadzone w USA na osobach w wieku podeszłym (w wieku 65 lat i starsze), randomizowane z zaślepionym obserwatorem, oceniało bezpieczeństwo BOOSTRIX (N = 887) w porównaniu ze szczepionką DECAVAC (tężec i błonica)(N = 445) wyprodukowaną przez Sanofi Pasteur. Szczepionki podawano pojedynczo. Badani byli monitorowani pod kątem spodziewanych efektów ubocznych za pomocą standardowych formularzy (dzień 0-3). Niepożądane odczyny poszczepienne monitorowano przez 31 dni po szczepieniu (dzień 0-30)…” – str. 4,5,6 Adverse Reactions, Clinical Trials Experience

„Nie ma odpowiednich i dobrze przeprowadzonych badań na kobietach w ciąży. Ponieważ badania na zwierzętach dotyczące reprodukcji nie zawsze pozwalają przewidzieć skutki u ludzi, szczepionka BOOSTRIX powinna być podawana kobiecie w ciąży tylko wtedy, gdy jest to bezwzględnie konieczne.” – str.14 Use In Specific Populations, Pregnancy https://www.fda.gov/downloads/BiologicsBloodVaccines/UCM152842.pdf

W tym materiale o szczepionkach przeciw grypie znajduję  lista wszystkich zarejestrowanych szczepionek przeciw grypie w USA oraz fragmenty dotyczące badań przeprowadzonych na kobietach w ciąży, a konkretnie to informacje iż żadna z nich nie była badana na kobietach w ciąży! Najczęściej padają takie zdania:
“Bezpieczeństwo i skuteczność nie zostało ustalone u kobiet w ciąży lub matek karmiących”
“Dostępne dane są niewystarczające aby móc informować o poszczepiennym ryzyku u kobiet w ciąży.”
“Brak wystarczającej ilości danych o szczepionce … u kobiet w ciąży aby móc informować o ryzyku związanym ze szczepieniem.”

Szczepionka Gardasil firmy Merck – brodawczak ludzki (HPV)

„W 7 badaniach klinicznych (w 5 badaniach grupa kontrolna otrzymała Amorficzny Hydroksyfosforanosiarczan Aluminium [AAHS], w 1 grupa kontrolna otrzymała sól fizjologiczną oraz 1 było bez grupy kontrolnej. 18.083 badanym podawano GARDASIL lub AAHS lub placebo w postaci soli fizjologicznej w dniu włączenia do badania, a następnie kolejną dawkę od około 2 do 6 miesięcy później. Bezpieczeństwo u tych osób było oceniane przez 14 dni po każdym wstrzyknięciu preparatu GARDASIL lub AAHS lub soli fizjologicznej.” – str.4 Clinical Trials Experience

Reakcje niepożądane w miejscu wstrzyknięcia takie jak: ból, obrzęk, rumień, świąd czy siniak były oceniane GARDASIL vs. AAHS vs. sól fizjologiczna co opisano w tabelce 1 – dziewczęta i kobiety od 9 do 26 lat – GARDASIL  (N = 5088) vs. AAHS (N = 3470) vs. sól fizjologiczna (N = 320); tabelce 2 – chłopcy i mężczyźni od 9 do 26 lat – GARDASIL  (N = 3093)  vs. AAHS  (N = 2029) vs. sól fizjologiczna (N = 274); oraz w tabelce 3 i 4 opisano kolejne dawki gdzie proporcje były zbliżone.

Typowe ogólnoustrojowe niepożądane odczyny poszczepienne takie jak gorączka, nudności, zawroty głowy, biegunka, wymioty, kaszel, ból zęba, zakażenia górnych dróg oddechowych, złe samopoczucie, ból stawów, bezsenność, zatkanie nosa były oceniane GARDASIL vs. eufemistycznie AAHS lub sól fizjologiczna co opisano w tabelce 5 – dziewczęta i kobiety od 9 do 26 lat – GARDASIL  (N = 5088) vs. AAHS lub sól fizjologiczna (N = 3790); tabelce 6 – chłopcy i mężczyźni od 9 do 26 lat – GARDASIL  (N = 3093) vs. AAHS lub sól fizjologiczna (N = 2303); oraz w tabelce 7 i 8 opisano kolejne dawki gdzie proporcje były zbliżone.

W tabelce 9 opisano podsumowanie zarejestrowanych potencjalnych efektów ubocznych u dziewcząt i kobiet w wieku od 9 do 26 lat. Podział jest na GARDASIL (N = 10,706) vs. eufemistycznie AAHS lub sól fizjologiczna (N = 9412). Podano układowe zaburzenie autoimmunologiczne po włączeniu do badań klinicznych nad Gardasilem takie jak: bóle stawów/artretyzm/artropatia, autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, nietolerancja glutenu, cukrzyca insulino-zależna, rumień guzowaty, nadczynność tarczycy, niedoczynność tarczycy, zapalna choroba jelit, stwardnienie rozsiane, zapalenie nerek, zapalenie nerwu wzrokowego, zaburzenie pigmentacji, łuszczyca, objaw Raynauda, reumatoidalne zapalenie stawów, twardzina/sklerodermia, zespół Stevensa-Johnsona, toczeń rumieniowaty układowy, zapalenie błony naczyniowej oka.

W tabelce 10 opisano podsumowanie zarejestrowanych potencjalnych efektów ubocznych u chłopców i mężczyzn w wieku od 9 do 26 lat. Podział jest na GARDASIL (N = 3093) vs. eufemistycznie AAHS lub sól fizjologiczna (N = 2303). Podano układowe zaburzenie autoimmunologiczne po włączeniu do badań klinicznych nad Gardasilem takie jak: łysienie plackowate, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, bóle stawów/artretyzm/reaktywne zapalenie stawów, małopłytkowość autoimmunologiczna, cukrzyca typu 1, nadczynność tarczycy, niedoczynność tarczycy, zapalenie jelit, zapalenie mięśnia sercowego, białkomocz, łuszczyca, depigmentacja skóry, bielactwo.” https://www.fda.gov/downloads/biologicsbloodvaccines/vaccines/approvedproducts/ucm111263.pdf

Szczepionki w amerykańskim kalendarzu szczepień

Badania farmakokinetyczne, nad toksycznością i inne

Producenci sami przyznają w ulotkach, że nie badają szczepionek pod kątem:
– Karcynogenezy (zdolności do powodowania raka)
– Mutagenezy (mutacji genów prowadzącej do raka i chorób autoimmunologicznych)
– Zaburzeń płodności (sterylizacji przyszłych pokoleń)

Nie potrzeba przeprowadzać również badań farmakokinetycznych ani nad toksycznością, żeby wepchnąć szczepionkę na rynek…

„Historycznie, niekliniczna ocena bezpieczeństwa szczepionek nie obejmowała z reguły badań nad toksycznością u zwierząt. To dlatego, bo szczepionki nie były generalnie postrzegane jako toksyczne i przeważnie podaje się je w ograniczonych dawkach przez miesiące czy nawet lata.” (str. 11-12) – Non-Clinical Safety Evaluation Of Preventive Vaccines – Recent Advances And Regulatory Considerations

Procesy metabolizmu i wydalania, nie są dobrze badane dla szczepionek, ponieważ badania farmakokinetyczne nie są wymagane do zatwierdzenia szczepionki.
Również dlatego, że zakłada się, iż nie są one uważane za istotne w odniesieniu do skuteczności szczepionki lub interakcji z innymi medykamentami.” – ADME and Translational Pharmacokinetics / Pharmacodynamics of Therapeutic Proteins: Applications in Drug Discovery and Development – str 357.

IV faza badań klinicznych

„Działania niepożądane leków i szczepionek są powszechne, ale są niedostatecznie raportowane. Chociaż 25% chorych leczonych ambulatoryjnie doświadcza niepożądanych efektów ubocznych, to mniej niż 0,3% wszystkich zdarzeń niepożądanych i 1-13% poważnych niepożądanych efektów ubocznych zgłoszono Agencji ds. Żywności i Leków (FDA). Podobnie, mniej niż 1% niepożądanych odczynów poszczepiennych [NOP] zostało zgłoszone.” – Electronic Support for Public Health–Vaccine Adverse
Event Reporting System (ESP:VAERS) https://healthit.ahrq.gov/sites/default/files/docs/publication/r18hs017045-lazarus-final-report-2011.pdf

„Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), w 2013 r. w Polsce działania niepożądane leków zgłosiło jedynie 0,1 proc. mieszkańców, podczas gdy w Wielkiej Brytanii 7,3 proc., Niemczech 6 proc., we Francji 3,1 proc. oraz we Włoszech i Hiszpanii – po 2 proc.” – Źródło: Rynek Zdrowia, Zaskakująco mało zgłoszeń o niepożądanych działaniach leków, 04.12.2015 http://www.rynekzdrowia.pl/Farmacja/Eksperci-zaskakujaco-malo-zgloszen-o-niepozadanych-dzialaniach-lekow,157349,6.html

„Kiedy tylko zostanie wykryta reakcja przypuszczalnie związana ze szczepieniem, pracownik medyczny powinien poinformować rodziców lub opiekunów dziecka o bezpieczeństwie szczepienia, przekonać ich co do tego i wytłumaczyć im, że reakcja ta być może zwyczajnie pokryła się w czasie ze szczepieniem, lecz nie stanowiła jego skutku.” – WHO, str. 11, Stages of the investigation, How to address events allegedly attributable to vaccination or immunization?  http://www.who.int/vaccine_safety/publications/en/immunization_safety_E.pdf

Wnioski

Czy szczepionki to najlepiej przebadane produkty? Delikatnie to ujmując wątpię. Co jeśli takie słowa wypowiada ktoś powszechnie uznawany za eksperta, autorytet czy lekarz? Nie jestem w stanie opisać tego innymi słowami jak to, że sobie kpi ze słuchaczy lub czytelników.

Kiedy usłyszysz tysięczny raz, że
“szczepienia są skuteczne i bezpieczne”
“szczepionki to najlepiej przebadane preparaty”
“szczepionki podlegają bardziej restrykcyjnej kontroli niż leki”

Przypomnij sobie, że:
„Historycznie, niekliniczna ocena bezpieczeństwa szczepionek nie obejmowała z reguły badań nad toksycznością(…)” 

“Procesy metabolizmu i wydalania, nie są dobrze badane dla szczepionek, ponieważ badania farmakokinetyczne nie są wymagane do zatwierdzenia szczepionki.”

„Kiedy tylko zostanie wykryta reakcja przypuszczalnie związana ze szczepieniem, pracownik medyczny powinien poinformować rodziców lub opiekunów dziecka o bezpieczeństwie szczepienia, przekonać ich co do tego i wytłumaczyć im, że reakcja ta być może zwyczajnie pokryła się w czasie ze szczepieniem, lecz nie stanowiła jego skutku.”
Świat medyczny przedstawia nam dzisiaj szczepienia jako cudowny środek, który ratuje miliony przed śmiercią. Każdy lekarz ma obowiązek polecać ten produkt i robi to, podpierając się opinią ekspertów. W mediach odbywa się wielka kampania “powrotu epidemii” i “zbawczej roli szczepień”.

A jak bywało przedtem?

W materiale wideo poniżej jest reklama papierosów Camel z lat 50-tych XX wieku.  To był zadziwiający okres. Mnożyły się opinie środowiska medycznego o ich prozdrowotnych właściwościach. Media zaangażowane w wychwalanie produktu. Wielka, fantastyczna kampania reklamowa. Co więcej,  w owych czasach lekarze w dobrej wierze zalecali ów produkt swoim astmatycznym pacjentom (ba, sugerowali nawet, że papierowa tutka wypełniona tytoniem stanowi potencjalne remedium na raka) opierając – naturalnie – swoją opinię na opinii ekspertów…

Jakie szczepionki daje pan swoim dzieciom, doktorze? Wciąż pan pali?

Analogicznie, taka sama ‘tytoniowa’ nauka dominuje wśród zwolenników szczepień w czasach obecnych. Bezpieczeństwo szczepionek bada się na zasadzie porównania efektów działania jednej szczepionki do drugiej, a nie do nieszczepionych osób! To tak samo, jakby badać bezpieczeństwo papierów Camel, poprzez porównanie ich do Marlboro, zamiast palaczy z tymi, którzy nie palą!

Przykłady szczepionkowego wyznania wiary

“Lekarze przekonują, że szczepienia ochronne są skutecznym i bezpiecznym środkiem zapobiegania groźnym chorobom zakaźnym. Stanowią najlepszą metodę prewencji zarówno, jeżeli chodzi o ochronę indywidualną, jak również kształtowania odporności całej populacji na zachorowania (ochrona populacyjna). Przypominają, że w erze przedszczepionkowej śmiertelność niemowląt i skrócony okres życia były zjawiskiem powszechnym. Dzięki wprowadzeniu szczepień zniknęły przerażające epidemie z przeszłości jak cholera, czy dżuma.” – Kontrowersje wokół szczepień obowiązkowych – Kancelaria Senatu, Marzec 2018
https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/158/plik/ot-660_do_internetu-1.pdf

Pan Profesor Horban bardzo dokładnie i bardzo cierpliwie Wam tutaj wytłumaczył, dlaczego każde szczepienie szczepionką znajdującą się w IV fazie badań klinicznych (czyli każdą szczepionką) jest eksperymentem, chociaż oczywiście nie użył tu słowa “eksperyment”, ponieważ jako człowiek nieprzeciętnie inteligentny doskonale wie, że nie może tego powiedzieć wprost. 😊

Wystarczy posłuchać ze zrozumieniem. Dla niedowiarków link do tej wypowiedzi:

Czyli mówiąc wprost: żeby zobaczyć, ile ludzi ta szczepionka zabije, trzeba wykonać eksperyment czyli trzeba ją podać odpowiednio dużej liczbie pacjentów. 🙂

No to już, szybciutko! Ustawiacie się w kolejeczkę do szczepienia? 😊

Pomyśl tylko – jeśli szczepionka Ciebie zabije, to dzięki temu może zostanie wykryte nowe, wcześniej nieznane przeciwwskazanie do szczepienia. 🤷‍♂️

Do kobiet w ciąży też powinniśmy zaapelować: naprawdę szczepcie się na kowid, to za 10 lat sprawdzimy, czy Wasze dzieci są mniej lub bardziej chore od dzieci kobiet, które nie były szczepione w ciąży. I dzięki temu eksperymentowi wreszcie będziemy wiedzieć, czy ta szczepionka ma wpływ na płód, czy nie ma żadnego. 😊 Pokaż mniej