Jak obliczać ryzyko
W przeciwieństwie do ryzyka w ujęciu potocznym, które zazwyczaj kojarzy się ze złym wydarzeniem, ryzyko w ujęciu statystycznym odnosi się po prostu do prawdopodobieństwa (zazwyczaj prawdopodobieństwa statystycznego), że dane zdarzenie wystąpi, niezależnie od tego, czy będzie to zdarzenie dobre czy złe.
Jak obliczać ryzyko
Oto zależności między różnymi terminami używanymi do opisywania ryzyka, zmian w ryzyku i istotnych różnic statystycznych.
Jak obliczać ryzyko
Terminy związane z ryzykiem
AR (ryzyko bezwzględne) = liczba zdarzeń (dobrych lub złych) w grupie leczonej lub kontrolnej, podzielona przez liczbę osób w tej grupie
ARC = wartość bezwzględna zdarzeń w grupie kontrolnej
ART = wartość bezwzględna zdarzeń w grupie leczonej
ARR (bezwzględne zmniejszenie ryzyka) = ARC – ART
RR (ryzyko względne) = ART / ARC
RRR (względne zmniejszenie ryzyka) = (ARC – ART) / ARC
RRR = 1 – RR
NNT (liczba potrzebna do leczenia) = 1 / ARR
Przykłady
Ryzyko względne (RR) równe 0,8 oznacza względne zmniejszenie ryzyka (RRR) równe 20% (co oznacza zmniejszenie o 20% względnego ryzyka określonego wyniku w grupie leczonej w porównaniu z grupą kontrolną).
Względne zmniejszenie ryzyka (RRR) jest zazwyczaj stałe w całym zakresie ryzyka bezwzględnego. Ale bezwzględne zmniejszenie ryzyka (ARR) jest wyższe, a liczba potrzebna do leczenia (NNT) jest niższa u osób z wyższym ryzykiem bezwzględnym.
Jeśli ryzyko udaru mózgu u danej osoby, oszacowane na podstawie jej wieku i innych czynników ryzyka, wynosi 0,25 bez leczenia, ale spada do 0,20 po zastosowaniu leczenia, to bezwzględne zmniejszenie ryzyka (ARR) wynosi 25% – 20% = 5%. Względne zmniejszenie ryzyka (RRR) wynosi (25% – 20%) / 25% = 20%. Liczba potrzebna do leczenia (NNT) wynosi 1 / 0,05 = 20.
U osoby z ryzykiem bezwzględnym (AR) udaru wynoszącym tylko 0,025 bez leczenia, to samo leczenie nadal będzie dawało 20% względnego zmniejszenia ryzyka (RRR), ale leczenie zmniejszy ryzyko bezwzględne (AR) udaru do 0,020, dając znacznie mniejsze bezwzględne zmniejszenie ryzyka (ARR) wynoszące 2,5% – 2% = 0,5% i liczbę potrzebną do leczenia (NNT) równą 200.
Znacząca różnica
Jeśli RR (ryzyko względne) lub OR (iloraz szans) = 1, lub CI (przedział ufności) = 1, to nie ma istotnej różnicy między grupą leczoną i kontrolną.
Jeśli ryzyko względne (RR) >1, a przedział ufności (CI) nie zawiera 1, zdarzenia są znacząco bardziej prawdopodobne w grupie leczonej niż w grupie kontrolnej.
Jeśli ryzyko względne (RR) <1, a przedział ufności (CI) nie zawiera 1, prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń jest znacząco mniejsze w grupie leczonej niż w grupie kontrolnej.
Źródło: How to calculate risk
Zobacz na: Bezwzględna redukcja ryzyka: Twoja tajna broń w ocenie literatury medycznej – Prof. Brandon Dyson
Redukcja ryzyka względnego na przykładzie 95% skuteczności szczepionek na C-19 – dr Thomas Cowan
Kilka terminów ze słownika EBM
Ryzyko bezwzględne (AR)
Prawdopodobieństwo, że dana osoba doświadczy określonego wyniku w określonym czasie. Mieści się w zakresie od 0 do 1 lub jest wyrażone w procentach. W przeciwieństwie do powszechnego użycia, słowo “ryzyko” może odnosić się do zdarzeń niepożądanych (takich jak zawał serca) lub pożądanych (takich jak wyleczenie).
Bezwzględne zmniejszenie ryzyka (ARR)
Bezwzględna różnica w ryzyku między grupą eksperymentalną a kontrolną w badaniu. Stosuje się ją, gdy ryzyko w grupie kontrolnej przewyższa ryzyko w grupie eksperymentalnej i oblicza się ją przez odjęcie AR w grupie eksperymentalnej od AR w grupie kontrolnej. Liczba ta nie daje żadnego wyobrażenia o proporcjonalnym zmniejszeniu ryzyka między dwiema grupami; do tego potrzebne jest ryzyko względne (RR).
Współczynnik ryzyka (HR)
Ogólny odpowiednik dla ryzyka względnego (RR); przydatny, gdy ryzyko nie jest stałe w czasie. Wykorzystuje informacje zebrane w różnym czasie. Termin ten jest zwykle używany w kontekście przeżycia w czasie. Jeśli HR wynosi 0,5 to względne ryzyko zgonu w jednej grupie jest o połowę mniejsze niż ryzyko zgonu w drugiej grupie. Współczynnik zagrożenia (HR) uwzględnia więcej danych niż RR i jest szczególnie przydatny przy ocenie stanów przewlekłych lub długotrwałych następstw.
Współczynnik szans (odds ratio, OR)
Jedna z miar skuteczności leczenia. Jest to prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia w grupie eksperymentalnej wyrażone jako stosunek do prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia w grupie kontrolnej. Im bardziej współczynnik szans (OR) jest zbliżony do 1, tym mniejsza jest różnica w efektach między interwencją eksperymentalną a kontrolną. Jeżeli współczynnik szans (OR) jest większy (lub mniejszy) niż 1, to efekty leczenia w grupie eksperymentalnej są większe (lub mniejsze) niż efekty leczenia w grupie kontrolnej. Należy zauważyć, że mierzone efekty mogą być niekorzystne (np. śmierć lub niepełnosprawność) lub pożądane (np. przeżycie). Gdy zdarzenia są rzadkie, współczynnik szans (OR) jest analogiczny do ryzyka względnego (RR), ale gdy częstość zdarzeń wzrasta, OR i RR rozchodzą się.
Wartość P
Prawdopodobieństwo, że zaobserwowana lub większa różnica wystąpiła przypadkowo, jeżeli zakłada się, że w rzeczywistości nie ma faktycznej różnicy między efektami interwencji. Jeżeli to prawdopodobieństwo jest mniejsze niż 1/20 (co ma miejsce, gdy wartość P jest mniejsza niż 0,05), wówczas wynik jest umownie uważany za “istotny statystycznie”.
Ryzyko względne (RR)
Liczba razy bardziej prawdopodobna (RR >1) lub mniej prawdopodobna (RR <1), że zdarzenie wystąpi w jednej grupie w porównaniu z inną. Jest to stosunek ryzyka bezwzględnego (AR) dla każdej grupy. Jest ono analogiczne do ilorazu szans (OR), gdy zdarzenia są rzadkie. Ryzyko względne jest obliczane jako ryzyko bezwzględne (AR) w grupie interwencji podzielone przez ryzyko bezwzględne (AR) w grupie kontrolnej. Należy je odróżnić od ilorazu szans (OR), która jest stosunkiem liczby wystąpień zdarzenia do nie-wystąpień tego zdarzenia w grupie interwencyjnej przez liczbę wystąpień zdarzenia do nie-wystąpień tego zdarzenia w grupie kontrolnej. W USA ilorazy szans są czasami znane jako współczynniki częstości lub ryzyka względnego.
Względna redukcja ryzyka (RRR)
Proporcjonalna redukcja ryzyka między uczestnikami eksperymentu i grupą kontrolną w badaniu. Jest to uzupełnienie ryzyka względnego.
Źródło: A glossary of EBM terms
Kilka ciekawostek:
Rady Dave’a Sacketta, ojca medycyny opartej na dowodach:
• Najpotężniejszym narzędziem terapeutycznym, jakie kiedykolwiek będziesz miał, jest twoja osobowość.
• Połowa tego, czego nauczysz się w szkole medycznej, okaże się całkowicie błędna, albo przestarzała w ciągu pięciu lat od ukończenia szkoły; problem polega na tym, że nikt nie może ci powiedzieć, która to będzie połowa – więc najważniejszą rzeczą, której trzeba się nauczyć, to to jak samodzielnie się uczyć.
• Pamiętaj, że twoi nauczyciele opowiadają brednie tak samo jak Twoi rodzice.
• Będziesz miał więcej frajdy, niż możesz sobie wyobrazić.
Źródło: Thoughts for new medical students at a new medical school, BMJ. 2003 Dec 20; 327(7429): 1430–1433.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC300793/
„Szacuje się, że tylko od 10 do 20 % wszystkich procedur medycznych, obecnie stosowanych w praktykach lekarskich, okazało się skuteczne w badaniach z grupą kontrolną.” – Dr Kerr L. White, Assessing the Efficacy and Safety of Medical Technologies. Sierpień 1978. Office of Technology Assessment (OTA) http://www.princeton.edu/~ota/disk3/1978/7805_n.html
„Tylko około 15% interwencji medycznych jest poparte solidnymi dowodami… Po części dlatego, bo tylko 1% artykułów w czasopismach medycznych jest faktycznie naukowych i częściowo dlatego, bo wiele kuracji w ogóle nie zostało sprawdzonych.” – Where is the wisdom…? Dr Richard Smith, Redaktor, BMJ. 1991 Oct 5; 303(6806): 798–799. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1671173/