Szczepienia przeciwko grypie i perswazja – dr Jeffrey Benabio
Współpracujący z lekarzami pacjenci są wszędzie tacy sami, natomiast każdy nieskory do współpracy pacjent jest na swój sposób inny. Dlatego też przekonywanie pacjentów do podjęcia dobrej decyzji mało kiedy jest łatwe i nigdy nie jest szablonowe.
W naszym konsorcjum, Kaiser Permanente, wprowadziliśmy w życie z pełnym przekonaniem plan szczepień przeciwko grypie. Każdy z departamentów (nawet dermatologiczny) ma za cel postawione zaszczepienie każdego pacjenta bez przeciwwskazań. Większość pacjentów wyraża zgodę na zaszczepienie. Kiedy jednak pacjent odmawia, jest to dla nas pewien problem i wyzwanie zarazem, rozpoczyna się gra. Niewielu pacjentów odmawia szczepienia, z uzasadnionych powodów, takich jak alergia. Większość odmawiających jednak czyni to na podstawie błędnych przesłanek:
”Nigdy nie chorowałam na grypę”, ”Szczepienia zawsze powodują, że choruję na grypę” czy ”Nie wierzę w szczepionki”, żeby wymienić te najpopularniejsze argumenty.
Badania skuteczności szczepień przeciw grypie – dr Joseph Garrett
Cochrane Collaboration: Szczepionki przeciw grypie nie dają żadnych korzyści – Vera Sharav
Nie istnieje jedna skuteczna metoda przekonania pacjenta do zmiany zdania, nawet jeśli jest w błędzie. Wielu z nas lekarzy, skuteczne techniki wypracowuje latami, w oparciu o zdobyte doświadczenie zawodowe. A jeśli istnieją metody, które mogą okazać się pomocne? Otóż owszem, istnieją: są to techniki oparte na doświadczeniach tzw. ekonomii behawioralnej, o której stało się głośno dzięki ludziom takim jak Richard Thaler (laureat Nagrody Nobla z Ekonomii w 2017 za prace z tej dziedziny), a które mogą przydatne okazać się również w praktyce medycznej. Pacjenci, podobnie jak zresztą wszyscy ludzie, nie zawsze postępują w sposób w pełni racjonalny. Niekiedy podejmują oni decyzje w oparciu o błędne lub niepełne informacje, a także nierzadko padają ofiarą uprzedzeń czy innych pułapek w rozumowaniu. Pacjenci często błędnie szacują konsekwencje swoich obecnych działań w przyszłości (tzw. hiperboliczne obniżenie wartości) lub wykazują tendencję do kontynuowania swoich nawyków nawet wtedy, jeśli w dłuższej perspektywie będą one dla nich szkodliwe (tzw. efekt statusu quo).
Szczepienia przeciwko grypie i perswazja
Na szczęście możemy im pomóc. Oto lista kilku technik, których stosowania nauczyłem się w ramach studiów z zarządzania (MBA, Master of Business Administration), a które – mam taką nadzieję – okażą się wam pomocne w przekonywaniu pacjentów do podejmowania lepszych dla nich samych decyzji:
Technika ”wszyscy tak robią”. W ramach naszej akcji w Kaiser Permanente na tablicach informacyjnych umieściliśmy wskaźnik pokazujący, ile jeszcze zaszczepionych osób potrzeba, aby osiągnąć założony przez nas cel. Kiedy pacjenci patrzą na tę tablicę i widzą, że sama tylko dermatologia może się pochwalić 1000 zaszczepionych osób w ciągu 2 tygodni, jest to dla nich mobilizujące. Pacjenci preferują ”być jak inni”, niż odstawać od normy, zwłaszcza, gdy czują się niepewnie.
Odporność zbiorowiskowa – Iluzja poparcia społecznego i uzależnienie od szczepień – Justyna Socha
* Szczepionki działają, ale tylko wtedy, gdy wszyscy inni są zaszczepieni, ponieważ oczywistym jest to, że stosowany przeze mnie medykament sprawia, że Twój staje się skuteczniejszy. – Manifest proszczepionkowy – Brett Wilcox
Technika “oto, kim jesteś”. Pacjenci nie lubią, gdy wytyka im się niekonsekwencję. W istocie każdy z nas ma tendencję do podejmowania wyborów, które postrzega jako spójne z własnym obrazem siebie jako osoby, niż zmienić zdanie, nawet jeśli jest to lepszy wybór.
Technika ta polega na podkreślaniu, że wcześniejsze decyzje pacjenta w kwestii zdrowia były dobre i wskazaniu, że zgoda na szczepienie jest również korzystna, gdyż jest niejako przedłużeniem tamtych dobrych decyzji. Przykład: ”Jesteś weganem, więc świadomie dbasz o swoje zdrowie. Decyzja o zaszczepieniu jest podobna do wyboru diety opartej na produktach roślinnych. Ludzie dbający o zdrowie, do których i Ty należysz, szczepią się.”
Fanatyk zdrowego trybu życia a jednocześnie ignorant w sprawie szczepień. – Forrest Maready
Technika ”to jest do Ciebie niepodobne”. Staramy się pokazać pacjentom, że ich zachowanie jest niekonsekwentne z poprzednimi zachowaniami. Można na przykład zapytać pacjenta w taki sposób:
”W zeszłym tygodniu zgodził/a się Pan/Pani na szczepienie przeciwko zapaleniu wątroby typu A, a dzisiaj nie chce Pan/Pani zaszczepić się przeciwko grypie?”
Podobnie jak w przypadku poprzedniej techniki, takie postawienie sprawy stwarza sytuację dysonansu poznawczego. Można również delikatniej podejść do pacjenta i rozpocząć pytanie od słów:
”Pewnie o tym pomyślałeś/aś,” czy ”Zapewne nie zdawałeś/aś sobie sprawy, że…?”
Odwołanie się do emocji. Stworzenie wrażenia, że zagrożenie jest poważne i zbliża się wielkimi krokami może wpłynąć na decyzję pacjenta. Na przykład:
”Mieliśmy już na oddziale przypadki zachorowań i hospitalizacji, a także jeden przypadek śmiertelny w San Diego z powodu grypy.”
Stosowanie barwnych przykładów i używanie wyrazistego języka podkreśla efekt zagrożenia.
Witamina D i epidemia grypy – dr John J Cannell
Argument z autorytetu (efekt autorytetu). Kitel ma znaczenie. Współczesna wersja paternalistycznego lekarza nazywana jest ”asymetryczną” bądź określana jest nazwą ”miękkiego paternalizmu” – należy rozważyć fakt, że takie podejście do pacjenta może ocalić mu życie. Przykład:
”Sugeruję zgodzić się na szczepienie przeciwko grypie, gdyż zależy mi na Pan/Pani zdrowiu i nie chcę, aby skończył/a Pan/Pani w szpitalu lub gorzej.”
Nie bez powodu koncerny tytoniowe wykorzystywały niegdyś lekarzy w białych kitlach do sprzedaży papierosów [lub fluoru dla zębów] – potrafimy być przekonujący.
“Każdy pomysł zostanie zaakceptowany przez społeczeństwo o ile lekarze go wprowadzą.” – Edward Louis Bernays
Eksperyment Milgrama – Posłuszeństwo (Maj 1962)
Pacjent ma prawo wyboru bez względu na to, czy jest to wybór dobry czy zły dla niego samego. Perswadowanie pacjentów, by dokonali słusznego wyboru jest naszą pracą jako lekarzy. Z doświadczenia wiem, że powyższe techniki bywają pomocne w przekonywaniu pacjentów do podjęcia dobrego wyboru – nie tylko w kwestii szczepionek. Mogą być one pomocne w namawianiu do rzucenia palenia, przekonywania do regularnych ćwiczeń fizycznych, uczęszczania na terapie fizyczne, przy rozwiązywaniu problemów z nadmiernym spożyciem alkoholu czy uzależnieniem od medykamentów, itd. Mam nadzieję, że stosowanie tych technik pozwoli także wam stać się lepszymi w swojej pracy.
Źródło: Flu shots and persuasion
Zobacz na: Wirus RSV – Bert Ehgartner
Russell Blaylock o szczepieniu kobiet w ciąży
Poronienie jako efekt szczepienia przeciw grypie – nigdy nie szczep kobiety w ciąży!
Szczepienie przeciw grypie zwiększa o 3,65 razy występowanie infekcji dróg oddechowych.
Badanie CDC wskazuje, że ryzyko poronienia rośnie o 7,7 razy po szczepieniu przeciw grypie. – Robert F. Kennedy, Jr.
58 błędów poznawczych, które psują wszystko, co robimy
Lubimy myśleć, że jesteśmy ludźmi racjonalnymi.
Jednak jesteśmy podatni na setki udowodnionych błędów poznawczych, które powodują, że myślimy i działamy nieracjonalnie. Myślimy nawet, że jesteśmy racjonalni, pomimo dowodów irracjonalności u innych ludzi – to się nazywa błąd ślepej plamki [ang. blind spot bias].
Studium o tym, jak często ludzie robią irracjonalne rzeczy, wystarczyło do zdobycianagrody Nobla w dziedzinie ekonomii przez psychologa Daniela Kahnemana [link po polskututaj] i otworzyło szybko rozwijającą się gałąź psychologii behawioralnej. Podobne spostrzeżenia zmieniają obecnie podejście w takich dziedzinach, jak marketing czykryminologia.
Zebraliśmy tutaj długą listę najbardziej godnych uwagi błędów myślenia (ang. biases) mając nadzieję, że wskażemy wam, jak i sobie, te najważniejsze, które kształtują nasze decyzje.
Heurystyka afektu (ang. affect heuristic)
To, jak się czujesz, kształtuje to, jak interpretujesz świat. Wyobraź sobie na przykład, że na ekranie twojego komputera przepływają słowa “bierz” i „ciastko”, wyświetlane przez 1/30 sekundy.
Które z nich rozpoznasz?
Jeżeli jesteś głodny, badania wskazują, że widzisz tylko ciastko.
[O tym i o innych błędach poznawczych po polsku tutaj]
Anchoring Bias (dosłownie – błąd zakotwiczenia, a za polską Wiki – efekt skupienia)
Ludzie przywiązują największą wagę do pierwszej informacji, jaką usłyszą.
Na przykład w negocjacjach płacowych ten, kto pierwszy podaje ofertę, ustanawia tym zakres rozsądnych możliwości w umyśle każdej osoby, biorącej w nich udział. Każda odpowiedź na pierwszą ofertę w naturalny sposób będzie reakcją – lub będzie zakotwiczona – przez ofertę otwierającą.
“Większość ludzi przychodzi z bardzo silnym przekonaniem, że nie powinni jako pierwsi proponować oferty – twierdzi Leigh Thompson, profesor Northwestern University Kellogg School of Management. – Nasze badania i wiele potwierdzających badań pokazują, że jest zupełnie na odwrót. Ten, kto jako pierwszy przedstawia ofertę, wychodzi na tym lepiej”.
Błąd potwierdzenia (ang. confirmation bias)
Mamy w zwyczaju słuchać wyłącznie informacji, które potwierdzają nasze wstępne założenia – jedna z przyczyn, dla której tak trudno jest prowadzić inteligentną rozmowę na temat zmian klimatycznych.
[Link do polskiej Wiki tutaj i do humorystycznego artykułu tutaj]
Efekt oczekiwań obserwatora (observer-expectancy bias)
Jest to kuzyn błędu potwierdzenia. W przypadku tego błędu nasze oczekiwania nieświadomie wpływają na to, jak postrzegamy rezultat. Badacze oczekujący jakiegoś określonego rezultatu w eksperymencie mogą przypadkowo manipulować albo interpretować rezultaty tak, żeby potwierdziły ich oczekiwania. Jest to przyczyna, dla której na użytek badań naukowych została stworzona technika eksperymentalna o nazwie „podwójnie ślepa próba”(ang. double-blind experiment).
[Polski link tutaj]
Zasada podczepienia (ang. bandwagon effect)
Prawdopodobieństwo, że ktoś przyjmie jakieś przekonanie jako swoje, wzrasta wraz z ilością ludzi, którzy mają to przekonanie. To jest potężna forma grupowego myślenia i przyczyna, dla której zebrania są tak nieproduktywne.
[Link do polskiej Wiki tutaj, do artykułu po polsku tutaj]
Błąd ślepej plamki (ang. bias blind spots)
Nieumiejętność rozpoznania własnych błędów poznawczych jest również błędem poznawczym.
Znaczące, psycholog z Princeton Emily Pronin odkryła, że „jednostki zauważają istnienie i działanie błędów poznawczych i motywacyjnych w dużo większej mierze u innych niż u siebie”.
[Artykuł o różnych błędach, między innymi i o tym]
Efekt wspierania decyzji (ang. choice-supportive bias)
Masz skłonność do czucia się dobrze, gdy dokonasz wyboru, nawet gdy ten wybór ma braki. Myślisz na przykład, że twój pies jest niesamowity – nawet wtedy, gdy od czasu do czasu zdarza mu się pogryźć ludzi – no i że inne psy są głupie, skoro nie są twoje.
[Artykuł po polsku tutaj]
Iluzja grupowania (ang. clustering illusion)
Jest to tendencja do zauważania wzoru w przypadkowych zdarzeniach. Stoi ona u podstaw paradoksu hazardzisty, na przykład, gdy oczekuje się, że pojawienie się koloru czerwonego po serii czerwonych na ruletce będzie mniej albo bardziej prawdopodobne.
[Link do polskiej Wiki tutaj, i do ciekawego artykułu tutaj]
Conservatism bias (dosłownie: błąd konserwatyzmu)
Zachodzi wtedy, gdy ludzie wierzą w dowody/fakty z przeszłości bardziej niż w nowe fakty czy informacje, które dopiero się pojawiły. Dużo czasu zajęło ludziom zaakceptowanie faktu, że Ziemia jest okrągła, dlatego że wciąż utrzymywali poprzednie rozumienie, że Ziemia jest płaska.
Konformizm (ang. conformity)
Jest to skłonność ludzi do dostosowywania się do innych ludzi. Skłonność ta jest tak silna, że może prowadzić do robienia bardzo dziwacznych rzeczy, jak to pokazuje eksperyment przeprowadzony przez Solomona Asha).
Zapytaj jednego uczestnika eksperymentu i kilku podstawionych uczestników (którzy w rzeczywistości współpracują z eksperymentatorem), które z linii B, C, D, E są tej samej długości co linia A. Jeżeli wszyscy uczestnicy odpowiedzą, że jest to linia D, prawdziwy badany przyzna rację temu obiektywnie fałszywemu stwierdzeniu w szokującej ilości trzech przypadków na cztery.
[Link do polskiej Wiki z opisem eksperymentu Asha tutaj]
Przekleństwo wiedzy (ang. Curse of knowledge)
Gdy dobrze wyedukowani ludzie nie mogą zrozumieć zwyczajnych ludzi. Na przykład w progranie telewizyjnym “The Big Bang Theory” (W Polsce emitowany jako Teoria wielkiego podrywu) naukowiec Sheldon Cooper ma duże trudności ze zrozumieniem jego sąsiadki, kelnerki Penny. [Link po polsku tutaj]
Efekt wabika (ang. decoy effect)
Zjawisko w marketingu, gdzie konsumenci dokonują zmiany wyboru pomiędzy dwiema możliwościami, gdy zaoferuje się im trzecią opcję. Na przykład, otrzymując propozycję wyboru mniejszej lub większej szklanki napojów, mogą wybrać mniejszą; ale gdy zaproponuje się im trzecią opcję, szklankę dużo większą od poprzednich, mogą wybrać tę, która teraz jest średnią.
[Link do polskiego artykułu tutaj]
Denomination effect (dosłownie: efekt nominału)
Ludzie są bardziej skłonni wydać taką samą ilość pieniędzy w małych banknotach niż w dużych.
[Link po polsku tutaj – w ostatnim akapicie artykułu… chociaż cały artykuł jest ciekawy].
Ignorowanie czasu trwania (ang. duration neglect)
Kiedy czas trwania zdarzenia nie ma wpływu na to, jak jest ono przez nas postrzegane. Na przykład pamiętamy chwilowy ból jako równie silny co długotrwały.
[Dodatkowy link do angielskiej Wiki tutaj. Link po polsku tutaj odsyła do fragmentu książki Daniela Kahnemana „Pułapki myślenia”].
Heurystyka dostępności (ang. availability heuristic)
Kiedy ludzie przeceniają znaczenie informacji, która w danej chwili jest dla nich dostępna. Na przykład ktoś może polemizować, że palenie nie jest niezdrowe na podstawie życia swojego dziadka, który żył 100 lat i palił trzy paczki papierosów dziennie. Argument, który pomija możliwość, że dziadek był wyjątkiem od reguły.
[Jak widać, nikt nie jest wolny od błędów myślenia. Autor artykułu sam przecenił wagę łatwo dostępnej (dez)informacji.
Link do polskiej Wiki tutaj. Fragment z wprowadzenia do książki „Pułapki myślenia” Daniela Kahnemana:
Szerzej w rozdziale tej samej książki„Naukowe badanie dostępności naukowej”]
Luka emaptyczna (ang. empathy gap)
Kiedy ludzie w jednym stanie umysłu nie są w stanie zrozumieć ludzi w innym stanie umysłu.
[Link do angielskiej Wiki tutaj. Link po polsku tutaj]
Frequency illusion (dosłownie: Iluzja częstotliwości)
Występuje wtedy, gdy jakieś słowo albo rzecz, o której dopiero co się dowiedziałeś nagle pojawia się wszędzie. Gdy właśnie poznałeś znaczenie słowa SAT [SAT – forma egzaminu w USA, zobacz link] zaczynasz je widzieć w bardzo wielu miejscach.
[Link do angielskiej Wiki tutaj.]
Podstawowy błąd atrybucji (ang. Fundamental attribution error)
Zachodzi wtedy, gdy przypisujesz zachowanie jakiejś osoby wrodzonej cesze jej osobowości zamiast okoliczności, w jakiej się akurat znalazła. Na przykład możesz myśleć, że twoja koleżanka jest gniewną osobą, gdy tak naprawdę jest zwyczajnie zdenerwowana, bo stłukła sobie palec.
[Link do polskiej Wiki tutaj].
Efekt Galatei (ang. Galatea effect)
Zachodzi wtedy, gdy ludzie odnoszą sukces – albo porażkę – ponieważ myślą, że tak powinno być.
[Link do polskiej Wiki tutaj].
Efekt halo (ang. Halo effect)
Kiedy czyjąś jedną pozytywną cechę widzimy we wszystkim, co dotyczy tej osoby lub rzeczy.
[Link do polskiej Wiki tutaj].
Hard-easy bias (dosł. błąd trudne-łatwe)
W przypadku łatwych do rozwiązania problemów każdy jest zbyt pewny siebie, a w przypadku trudnych – niewystarczająco pewny siebie.
[Dodatkowy link po angielsku tutaj. Autor oryginalnego tekstu najwyraźniej przestawił trudne z łatwym. Powinno być: w przypadku problemu trudnego możemy przeceniać naszą szansę sukcesu czyli być zbyt pewni siebie, a w przypadku problemu łatwego możemy zaniżać szanse sukcesu, czyli być zbyt mało pewni siebie].
Herding (Owczy pęd; dosłownie: gromadzenie się w stado)
Ludzie mają skłonność do gromadzenia się, szczególnie w trudnych i niepewnych czasach.
[Nienajfortunniejszy opis. Tendencja ludzi do zbierania się w grupy, zwłaszcza w trudnych czasach, jest normalnym zachowaniem społecznym, a nie błędem poznawczym. Linkowany artykuł mówi o procesie podejmowania decyzji pod wpływem zachowania tłumu oraz szukania ratunku poprzez ukrycie się w tłumie. Link do polskiej Wiki tutaj i tutaj (w kontekście rynku i zachowań konsumenckich). Obszerniej na ten temat można poczytać w książce Gustava Le Bona “Psychologia tłumu”.]
Efekt myślenia z perspektywy czasu (za polskim wydaniem „Pułapki myślenia”, albo za Wiki – efekt „wiedziałem, że tak będzie”. Po angielsku – hindsight bias)
Modelka pozuje z nową premierową Nokią “E90 Communicator” na wystawie w New Dehli 28 czerwca 2007. Oczywiście to Apple i Google staną się dwiema najważniejszymi firmami w branży telefonów – ale powiedz to Nokii około 2003 roku.
[Link po polsku tutaj i tutaj. Odsyłam również do książki „Pułapki myślenia” rozdział 19, Złudzenie zrozumienia.]
Hiperboliczne obniżenie wartości (ang. Hyperbolic discounting)
Tendencja do odniesienia natychmiastowej korzyści zamiast większego zysku w dalszej perspektywie.
[Link do polskiej Wiki tutaj]
Efekt ideometryczny (ang. Ideometer effect)
Zachodzi wtedy, gdy jakaś idea, wyobrażenie lub myśl powoduje nieświadomą reakcję ciała. Na przykład smutna myśl wywołuje łzawienie oczu. Wygląda na to, że plansze Ouija w ten właśnie sposób posiadają swój rozum.
[Link po polsku tutaj]
Złudzenie kontroli (ang. Illusion of control)
Tendencja do przeceniania wpływu, jaki mamy na bieg wydarzeń. Przykład fana sportu, który myśli, że jego myśli albo czyny będą miały wpływ na przebieg gry.
[Link do polskiej Wiki tutaj i do ciekawego artykułu tutaj].
Efekt niepotrzebnych informacji (ang. Information bias)
Tendencja do szukania informacji wtedy, gdy nie będzie miała ona wpływu na planowaną czynność. Więcej informacji nie zawsze jest dobre. I rzeczywiście, z mniejszą ilością informacji ludzie często dokonują trafniejszych przewidywań.
[Link do polskiej Wiki tutaj. Zobacz również książkę “Pułapki myślenia”, David Kahneman hasło “less is more”,czyli „mniej znaczy więcej”, w rozdziale „Linda – mniej znaczy więcej”]
Efekt faworyzowania „swoich” (ang. Inter-group bias)
Ludzi należących do naszej grupy postrzegamy inaczej niż ludzi nienależących do niej albo należących do innej. [Dodatkowy link do ang. Wiki tutaj, link do polskiej Wiki tutaj]
Irrational escalation (dosłownie: irracjonalna eskalacja lub za Kahnemanem błąd poniesionych kosztów. Z ang. irrational escalation,irrational escalation of commitment albo sunk-cost fallacy)
Kiedy ludzie decydują nieracjonalnie na podstawie przeszłych racjonalnych decyzji. Może się to wydarzyć na aukcji , gdzie dwóch licytujących napędzonych rywalizacją oferuje więcej niż chcieli wcześniej zapłacić. [Link do angielskiej Wiki tutaj i tutaj, link do polskiej Wikitutaj i tutaj]
Dominacja negatywności albo inklinacja negatywna (ang. negativity bias)
Tendencja do przykładania większej wagi do doświadczeń negatywnych niż do pozytywnych. Ludzie z tym uprzedzeniem czują, że „zło jest silniejsze od dobra” i w danej sytuacji będą bardziej widzieć zagrożenia niż korzyści.
Psychologowie twierdzą, że jest to przystosowanie ewolucyjne – lepiej pomylić się i wziąć skałę za niedźwiedzia niż niedźwiedzia za skałę.
[Po polsku: odsyłamy do książki „Pułapki myślenia”, rozdział 28 „Zdarzenia niekorzystne”)
Efekt pominięcia (ang. Omission bias)
Tendencja do nie-działania zamiast działania.
Psycholog Art Markman dał świetny przykład w 2010 roku:
[Link do polskiej Wiki tutaj]
Efekt strusia (ang. Ostrich effect)
Ignorowanie niebezpiecznych lub negatywnych informacji przez „chowanie głowy w piasek”, jak to robi struś. [Link po polsku tutaj]
Efekt wyniku (ang. Outcome bias)
Ocenianie decyzji na podstawie wyniku zamiast ocenienia, jak decyzja była podejmowana w danej chwili.
[Link do polskiej Wiki tutaj]
Zbytnia pewność siebie (ang. Overconfidence)
Niektórzy z nas są zbyt pewni swoich możliwości, a to powoduje, że podejmujemy większe ryzyko w codziennym życiu.
[Link po polsku tutaj]
Nadmierny optymizm (ang. Overoptymism)
Zachodzi wtedy, gdy wierzymy, że świat jest lepszym miejscem, niż w rzeczywistości jest. Nie jesteśmy przygotowani na niebezpieczeństwa i przemoc, które możemy napotkać. Niemożność zaakceptowania pełnego spektrum ludzkiej natury sprawia, że łatwiej wystawiamy się na doznanie krzywdy.
[Link po polsku tutaj.]
Błąd pesymizmu (ang. Pessimism bias)
Przeciwieństwo nadmiernego optymizmu. Pesymiści przeceniają negatywne konsekwencje działań własnych lub innych ludzi.
Efekt placebo (ang. Placebo effect)
Przekonanie, że wiara w zachodzenie jakiegoś procesu pomaga temu procesowi zaistnieć. Jest to podstawowa zasada działania cyklów rynkowych, jak i jedna z cech wspomagających ogólnie pojęte leczenie medyczne.
[Link po polsku tutaj i do polskiej Wiki tutaj]
Złudzenie planowania (ang. Planning fallacy)
Skłonność do zaniżania oceny ilości czasu potrzebnego do zakończenia zadania.
[Link po polsku tutaj i do polskiej Wiki tutaj]
Racjonalizacja po zakupie lub racjonalizacja zakupu (ang. Post-purchase rationalization znany również (za ang. Wikipedią) jako Buyer’sStockholm Syndrome)
Po zakupie wierzymy, że towar był warty swojej ceny.
[Link po polsku tutaj. Dotyczy zarówno zakupu rzeczy, jak i sytuacji, gdy „kupujemy” jakąś opinię albo poglądy – link do bardzo ciekawego artykułu i dyskusji tutaj (ang.)]
Torowanie lub Efekt torowania (ang. Priming lub priming effect)
Torowanie zachodzi wówczas, gdy po przedstawieniu ci jakiejś idei, zaczynasz z większą łatwością identyfikować powiązane idee.
Weźmy za przykład eksperyment opisany na stronie Less Wrong:
Torowanie uaktywnia też znacznie szersze skojarzenia. Jeśli zobaczenie słowa „woda” uaktywnia rozpoznanie słowa „pić”, najprawdopodobniej uaktywni też dostrzeżenie słów takich jak „rzeka”, „szklanka” czy „chlapać”.
[Link po polsku tutaj]
Złudzenie pro-innowacyjności (ang. Pro-innovation bias)
Kiedy pomysłodawca zmian ma skłonność do przeceniania użyteczności i niedoceniania ograniczeń proponowanego pomysłu. Brzmi znajomo, Dolino Krzemowa?
Odwlekanie (ang. Procrastination)
Działanie pod wpływem chwili kosztem inwestowania w przyszłość.
[Link po polsku tutaj]
Reaktancja (ang. Reactance)
Pragnienie robienia przeciwnej rzeczy do tej, której oczekiwał od nas ktoś inny, w celu udowodnienia swojej wolności wyboru.
[Link do polskiej Wiki tutaj]
Niedawność (ang. Recency)
Tendencja do traktowania ostatniej informacji jako ważniejszej od starszych informacji.
[Podobne do błędu łatwości poznawczej (ang. congitive ease), opisanego szerzej w „Pułapkach myślenia”, rozdział 5. Podobne w tym sensie, że ostatnie informacje przywołujemy z pamięci z dużo większą łatwością niż starsze. Zobacz też hasło heurystyka dostępności.]
Wzajemność (ang. Reciprocity)
Przekonanie, że uczciwość powinna górować nad innymi wartościami nawet wtedy, gdy nie jest to w naszym najlepszym interesie.
Regression bias (za Kahnemanem – zjawisko powrotu do średniej, z ang. regression to the mean)
Ludzie podejmują działania w odpowiedzi na sytuacje ekstremalne. Potem, gdy sytuacja staje się mniej ekstremalna, przypisują sobie zasługę za tę zmianę, kiedy tak naprawdę bardziej prawdopodobne wytłumaczenie jest takie, że to po prostu sytuacja powróciła do średniej.
[I znów odsyłamy czytelników do książki Daniela Kahnemana „Pułapki myślenia” – rozdział 17, Powrót do średniej.]
Złudzenie powściągliwości albo złudzenie samokontroli (ang. Restraint bias)
Przecenianie własnej powściągliwości w obliczu pokusy.
[Link do angielskiej Wiki tutaj, link do polskiego artykułu między innymi mówiącego o iluzji samokontroli tutaj.]
Salience (dosł. wyróżnianie się, wydatność, wystawanie)
Nasza skłonność do koncentrowania się na najłatwiej rozpoznawalnej cesze osoby lub pojęcia.
Niewrażliwość na zakres (ang. Scope insensitivity albo Scope neglect)
Zachodzi wtedy, gdy gotowość do zapłacenia za coś nie ma związku ze skalą wyniku.
Ze strony Less Wrong:
[Badanie opisane również w „Pułapkach myślenia”, rozdział 8, w podrozdziale: Zbiory i prototypy.]
Seer-sucker illusion (dosłownie: iluzja wiedzący-naiwniak)
Nadmierne poleganie na wskazówkach ekspertów, związane też z unikaniem odpowiedzialności. Pytamy ekspertów o ich prognozy, kiedy tak naprawdę mają taką samą szansę podania trafnej, jak i reszta społeczeństwa. Innymi słowy dla każdego przepowiadacza znajdzie się jakiś naiwniak.
Selektywna percepcja (ang. Selective perception)
Zachodzi wtedy, gdy pozwalamy naszym przekonaniom mieć wpływ na to, jak postrzegamy świat.
[Link do polskiej Wiki tutaj i do artykułu po polsku tutaj.]
Self-enhancing transmission bias (błąd autowaloryzacji)
Każdy w większym stopniu dzieli się sukcesami niż porażkami. To prowadzi do fałszywego postrzegania rzeczywistości i niemożności poprawnego ocenienia sytuacji.
[Link do polskiej Wiki tutaj]
Złudzenie status quo (ang. Status quo bias)
Skłonność do preferowania sytuacji, jaka jest. Jest to podobna skłonność do “niechęci do ponoszenia strat” (ang. loss aversion), gdzie ludzie wolą unikać strat zamiast szukać zysków.
[Artykuł po polsku tutaj.]
Stereotypowanie (ang. Stereotyping)
Oczekiwanie, że jakaś osoba lub grupa osób ma określone cechy, bez posiadania prawdziwych informacji o jednostce (lub grupie). Pojęcie to tłumaczy szybkie oceny, o jakich pisał Malcolm Gladwell w książce „Blink”. Aczkolwiek oczekiwanie stereotypu ma pewien sens, ludzie z zasady tego nadużywają.
[Link do polskiej Wiki tutaj i tutaj.]
Survivorship bias (dosł. błąd przeżywalności )
Błąd polegający na skupianiu się na tylko na przykładach przetrwania powodujący, że źle oceniamy sytuację. Na przykład możemy myśleć, że bycie przedsiębiorcą jest łatwym zadaniem, ponieważ nie słyszeliśmy o tych, którym się nie powiodło.
Tragedia wspólnego pastwiska (ang. Tragedy of the commons)
Nadużywamy wspólnych zasobów, ponieważ nie jest w interesie którejkolwiek poszczególnej osoby zachowanie ich. Tłumaczy to nadużycia naturalnych zasobów, oportunizm i wszelkie działania jednostek, które biorą górę nad interesem wspólnym.
[Artykuł po polsku tutaj – na stronie 2; uzupełniający artykuł tutaj.]
Unit bias (dosłownie: błąd jednej miary)
Wierzymy, że istnieje optymalna miara albo uniwersalnie potwierdzona właściwa ilość czegoś. Tłumaczy to, dlaczego jemy więcej, gdy dostajemy większe porcje.
Zero-risk bias (dosł. złudzenie zerowego ryzyka)
Preferencja do zmniejszania jednego małego ryzyka do zera przy istniejącej opcji osiągnięcia większej redukcji przy większym ryzyku (ale nie do zera). Ta skłonność jest bliska naszemu pragnieniu kontrolowania rzeczy, na które mamy wpływ (chociażby były to drobne rzeczy) w przeciwieństwie do kontrolowania rzeczy większej, bardziej znaczącej, której jednak nie możemy przewidzieć rezultatów.
Od Pracowni: Wątek na Forum Cass o błędzie normalności (ang.) tutaj
Przykład z wątku:
Artykuł po polsku tutaj. Z niego – przetłumaczona definicja z angielskiej Wiki:
Można jeszcze wspomnieć efekt posiadania – link tutaj.
Tłumaczenie: PRACowniA
Link do artykułu na SOTT.net
ZNalezione na: https://pracownia4.wordpress.com/2014/08/08/58-bledow-poznawczych-ktore-psuja-wszystko-co-robimy/
Na nic zdadzą się techniki manipulacji ze strony lekarza jeśli pacjent posiada rzetelną wiedzę i jest jej pewny. To jest jedyna niezawodna metoda przeciwstawienia się presji. Nie ma sensu uczyć się tych wszystkich technik ani zgłębiać błędów poznawczych, bo jest tego po prostu za dużo i nikt nie jest w stanie opanować tego wszystkiego.
Poza tym te wszystkie techniki to miecz obosieczny, bo np. każda ze stron jest święcie przekonana, że to ona myśli racjonalnie, a ta druga nie (moja racja jest najmojsza). Lekarz powołuje się na naukę i uważa pacjenta za barana, ale pacjent jest doskonale zorientowany w temacie i wie, że celem lekarza jest zaszczepienie wszystkiego co się rusza i że oczywiście nie ma nic wspólnego z działaniem racjonalnym. Dlatego przed podjęciem każdej, ważnej decyzji trzeba po prostu poznać obiektywne fakty, bo tylko wiedza stanowi tarczę przeciw manipulacji. No i przydałoby się skończyć jakiś kurs asertywności, żeby opanować techniki skutecznego odmawiania.
Mnie żaden lekarz do niczego nie przekona, bo ja nie dyskutuję o medycynie, lecz o aspektach prawnych szczepienia. Informuję doktora stanowczo na początku wizyty, że nie uzyska mojej zgody, “NIE BO NIE”, bo tak postanowiłam i nie zamierzam informować nikogo dlaczego, a jeśli przekroczy swoje uprawnienia to spotkamy się w sądzie. Amen.
“Drugą opcją postępowania jest rozmowa z rodzicami. Z pewnością trudno jest przeprowadzić takie spotkanie, ponieważ rodzice powinni usłyszeć na nim inne zalecenia niż te, które wydał kardiolog, jednocześnie nie tracąc do niego zaufania. Proponuję oprzeć się na dowodach dotyczących bezpieczeństwa szczepień, ryzyka zachorowania (np. na odrę), ryzyka powikłań oraz tego, jak może ta choroba przebiegać u dziecka z przewlekłymi chorobami. Warto także się odwołać do własnych doświadczeń i obserwacji. Powiedzieć rodzicom, jak u większości dzieci przebiega szczepienie i okres poszczepienny, poinformować o możliwości wystąpienia gorączki (i rzadko – drgawek gorączkowych), osutki, która zwykle pojawia się w drugim tygodniu po szczepieniu MMR, o tym jak reagować w takiej sytuacji i gdzie ewentualnie szukać pomocy.” – Jak przekonać rodziców do szczepień, które odradził inny lekarz?
https://www.mp.pl/szczepienia/ekspert/odra_swinka_rozyczka_ekspert/mmrbezpieczenstwo/115476,jak-przekonac-rodzicow-do-szczepien-ktore-odradzil-inny-lekarz
Medycy są z Marsa, a rodzice z … Facebooka, czyli jak rozmawiać z rodzicami o szczepieniach dzieci
https://szkolenia.mp.pl/zjazdy/szkolenia/bigsite.html?congress_id=7823&page_id=94554
Jak odpowiadać na wątpliwości rodziców na temat szczepień? Wskazówki dla lekarzy
https://szczepienia.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2017/12/Jak-odpowiada%C4%87-na-w%C4%85tpliwo%C5%9Bci-rodzic%C3%B3w-na-temat-szczepie%C5%84.pdf